This title was generated by OpenAI
Τους τελευταίους μήνες, μπαίνοντας κανείς στη διαδικασία συγγραφής οποιασδήποτε μορφής κειμένου, ίσως βρεθεί αντιμέτωπος με τον εξής προβληματισμό: Πώς μπορώ να γράψω κάτι το οποίο κανείς δε θα θεωρήσει αποτέλεσμα μιας απλής εντολής στο Chat GPT; Προσπαθώντας κι εγώ να ξεπεράσω αυτό το εμπόδιο, κατέληξα σε δύο πιθανά σενάρια. Η μία επιλογή ήταν να παράξω κάτι τόσο πρόχειρο και δυσνόητο, ώστε να μη μπορεί να παρεξηγηθεί για δουλειά οποιασδήποτε νοημοσύνης, φυσικής ή τεχνητής. Εναλλακτικά θα μπορούσα να μιλήσω για έννοιες τις οποίες κανένα σύστημα AI δε μπορεί (προς το παρόν) να αντιληφθεί και άρα να υποστηρίξει ορθά. Μετά από αρκετή συζήτηση με τον νέο AI-συνεργάτη μου, κατέληξα στο δεύτερο, καθώς το συγκεκριμένο αντικείμενο αποδεικνύεται εξίσου “απαιτητικό” και για τη δική μας, ανθρώπινη νοημοσύνη.
Ποιές είναι, όμως, οι εν λόγω έννοιες και πού μπορούμε να τις αναζητήσουμε; Μεγάλο μέρος της ζωής μας, συνειδητά ή ασυνείδητα, αφιερώνεται στο να κατανοήσουμε πώς λειτουργούν τα πράγματα γύρω μας. Από μικροί μαθαίνουμε πως τα πάντα διακατέχονται από νόμους πάσης φύσεως. Φυσικές θεωρίες, κοινωνιολογικές αναλύσεις, μαθηματικοί τύποι, ατομικές και συλλογικές εμπειρίες, αποτελούν ορισμένα εφόδια στην προσπάθειά μας, τόσο ως άτομα, όσο και ως κοινωνία, να καταλήξουμε σε μία, κατά το δυνατόν, οικουμενική αλήθεια, σε μία αντικειμενική πραγματικότητα.
Φαινομενικά, τα περισσότερα στοιχεία γύρω μας μπορούμε να τα βιώσουμε μέσω των αισθήσεών μας. Μία νότα, ένας πλανήτης, ένας σκύλος, μία ντομάτα, το σωματίδιο Higgs. Όλα τα παραπάνω αποτελούν παραδείγματα οντοτήτων, οι οποίες διαθέτουν φυσική υπόσταση, συνυπάρχουν με εμάς, ωστόσο η ύπαρξή τους είναι ανεξάρτητη από τη δική μας. Μας είναι εύκολο να τις παρατηρήσουμε, να τις κατανοήσουμε και να τις αναλύσουμε, καθώς είναι αρκετά συγκεκριμένες και σχετίζονται άμεσα με άλλα αντικείμενα ή εμπειρίες. Για τον λόγο αυτόν, εντάσσονται στην ευρύτερη κατηγορία των συγκεκριμένων εννοιών (concrete concepts), οι οποίες αποτελούν σημαντικό παράγοντα της αντίληψής μας για την πολυπόθητη “πραγματικότητα”.
Υπάρχουν, όμως, και ορισμένες έννοιες οι οποίες περιορίζονται στη νόηση και στις κοινωνικές συμβάσεις των ανθρώπων. Δε διαθέτουν καμία φυσική ύπαρξη, ούτε λαμβάνουν συγκεκριμένη μορφή. Αντίθετα, βασίζονται σε ιδέες, συναισθήματα και σκέψεις, δηλαδή στοιχεία εκ φύσεως μη απτά, τα οποία γεννιούνται και πεθαίνουν στο μυαλό μας. Οι έννοιες αυτές ονομάζονται αφηρημένες (abstract concepts) και αποτελούν αντικείμενο μελέτης διαφόρων επιστημονικών κλάδων, από τη Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα και την Abstract Object Theory του E. Zalta, μέχρι το abstract reasoning στα βαθιά νευρωνικά δίκτυα. Μπορεί με αυτή την πρόχειρη περιγραφή να ακούγονται δυσνόητες, ίσως και ελαφρώς ασήμαντες, ωστόσο με λίγη σκέψη μπορούμε να διαπιστώσουμε πως ολόκληρη η ζωή μας και η αίσθησή μας για την “αλήθεια” εξαρτώνται και επηρεάζονται από αυτές, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι αρχικά αντιλαμβανόμαστε.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το γεγονός αυτό, χρειάζεται, πιστεύω, πρώτα να αποκτήσουμε μια καλύτερη εικόνα για τις εν λόγω έννοιες. Για τον σκοπό αυτό, μπορούμε να τις κατατάξουμε (κατά πολλούς, χωρίς στέρεα επιστημονική βάση) σε δύο ευρύτερες κατηγορίες.
Η πρώτη εξ αυτών περιλαμβάνει τις αφηρημένες έννοιες που, ενώ δε διαθέτουν φυσική υπόσταση, μπορούν με μεγάλη ευκολία να συγκεκριμενοποιηθούν και να μεταφραστούν σε πολύ συγκεκριμένες πράξεις ή/και αντικείμενα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αριθμοί. Αποτελούν ένα μαθηματικό στοιχείο το οποίο δεν προϋπήρχε της ανθρωπότητας, αλλά επινοήθηκε από αυτή. Είναι, με άλλα λόγια, μια άυλη σύμβαση ενός νοητικά ανεπτυγμένου είδους, με μοναδικό λόγο ύπαρξης την κάλυψη ορισμένων επικοινωνιακών και επιστημονικών αναγκών του. Παρ’ όλα αυτά, η αποτύπωση των αριθμών στον φυσικό κόσμο είναι απόλυτα συγκεκριμένη. Αυτή τη στιγμή έχω γράψει 557 λέξεις σε ένα πληκτρολόγιο 104 πλήκτρων, χρησιμοποιώντας τα 3 τελευταία εγκεφαλικά μου κύτταρα. Σε αυτή την περίπτωση, η πραγματικότητα είναι απόλυτα συγκεκριμένη και μόνο στην περιγραφή της παρατηρούμε τη χρήση αφηρημένων εννοιών, δηλαδή των αριθμών 557, 104 και 3.
Η δεύτερη κατηγορία είναι, κατ’ εμέ, αρκετά πιο ενδιαφέρουσα. Εδώ είναι το σημείο που τόσο τα σύγχρονα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης όσο και, πολύ συχνά, οι ίδιοι οι άνθρωποι αρχίζουμε και “χανόμαστε”. Δικαιοσύνη, ελευθερία, καλό, κακό, σεβασμός, αγάπη, Θεός, ευφυΐα και πάει λέγοντας. Αυτές οι έννοιες είναι δύσκολο να οριστούν, καθώς διαθέτουν ποικίλες προεκτάσεις, ενώ η ερμηνεία και η αποτύπωσή τους υπόκεινται στις υποκειμενικές αντιλήψεις και εμπειρίες του καθενός. Το γεγονός αυτό δεν έχει εμποδίσει την ανθρωπότητα να βασίσει σε αυτές τρομακτικό κομμάτι της αντίληψής της για την πραγματικότητα. Λαοί μάχονται για την ίδια “ελευθερία” την οποία διεκδικεί ένας έφηβος απ’ τους υπερπροστατευτικούς γονείς του. Πολίτες εξεγείρονται ενάντια σε συστήματα “δικαιοσύνης”, κατηγορώντας τα πως απέτυχαν να επιβάλλουν “δίκαιες” ποινές στους εκάστοτε κατηγορούμενους. Ο Αϊνστάιν έβλεπε τη φύση και την ύπαρξη στον “Θεό” του Σπινόζα, ενώ η γιαγιά μου αποκαλεί “Θεό” έναν κύριο με λευκά μούσια και μαλλιά, στον οποίο προσεύχεται κάθε βράδυ (και ο πατέρας μου αναφέρεται έτσι στον Ολυμπιακό).
Το παράδοξο έγκειται στο ότι όλες οι προαναφερθείσες έννοιες θεωρούνται καθοριστικές για την ανάπτυξη ενός, εν μέρει καθολικού, αξιακού συστήματος, ενώ παράλληλα η κατανόηση και η ερμηνεία τους διαφέρουν σημαντικά από άτομο σε άτομο και από κοινωνία σε κοινωνία. Έχοντας, βέβαια, φτάσει στον 21ο αιώνα και έχοντας διασφαλίσει ένα κλίμα (φαινομενικής) σταθερότητας θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε πως η ανθρωπότητα έχει καταφέρει να διαχειριστεί και να παρακάμψει αυτό το παράδοξο. Ορισμένες εξελίξεις των τελευταίων ετών,όμως, καθιστούν σημαντική την επανεξέταση του θέματος.
Διανύοντας την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, γίνεται όλο και πιο εμφανές πως το ΑΙ καλείται να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο μέλλον της ανθρωπότητας. Η συζήτηση για το αν θα μπορέσει να φτάσει (ίσως και να ξεπεράσει) τις ικανότητες της ανθρώπινης, πολυεπίπεδης νοημοσύνης ή ακόμα και να εξελιχθεί σε ένα νέο είδος ύπαρξης είναι μεγάλη και δε χωράει σε αυτό το άρθρο. Ωστόσο, το μόνο σίγουρο είναι πως άνθρωπος και μηχανή καλούνται να συνεργαστούν στενά. Πώς είναι όμως κάτι τέτοιο εφικτό αν ολόκληρο το οικοδόμημα της ανθρώπινης νόησης βασίζεται εν μέρει σε αφηρημένες έννοιες, τις οποίες το ΑΙ, σκεπτόμενο βάσει μαθηματικών και στατιστικών μοντέλων, αδυνατεί να αντιληφθεί; Και αν η λύση είναι η εκπαίδευση τέτοιων συστημάτων στο να συλλέγουν και να επεξεργάζονται πολύπλευρα πληροφορίες, χωρίς να αναπτύσσουν προσωπικές απόψεις πάνω σε αυτές, τότε πώς διασφαλίζεται η αντικειμενικότητα και η αμεροληψία σε αυτήν τη διαδικασία; Τα ερωτήματα αυτά θα ήταν δευτερεύουσας σημασίας αν η τεχνητή νοημοσύνη δεν ήταν ήδη πλήρως ενταγμένη σε συστήματα δικαιοσύνης, ασφάλειας,αξιολόγησης κ.α. ανά τον κόσμο.
Ίσως, όμως, να αφήσουμε την απάντηση τους στους ειδήμονες σε θέματα ανάπτυξης AI και Τεχνολογικής Ηθικής. Μέχρι τότε, όποιος βρήκε αυτό το άρθρο “βαρύ” ή δυσνόητο (συγγνώμη), ας προσπαθήσει να δώσει έναν προσωπικό ορισμό σε κάποιο από τα προαναφερθέντα αντικείμενα. Και ποιος ξέρει; Ίσως η αδυναμία των νέων μας ψηφιακών φίλων να αντιληφθούν αφηρημένες έννοιες ,τις οποίες τόσο πολύ εκτιμάμε, να αποτελεί αφορμή για εμάς να αναζητήσουμε την “αλήθεια” μέσα από μια διαφορετική σκοπιά.
Ενδεικτικές Πηγές
- Human Compatible, by by Stuart Russell (2019)
- Article 1
- Abstract and concrete
- Humanity & AI, SNF Nostos 2021