The fine line of saying “No”
Πολύ συχνά μιλάμε για όρια χωρίς, ωστόσο, να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε τη σημασία της φράσης «πρέπει να θέσω τα όρια μου». Τα προσωπικά όρια αποτελούν τη διαχωριστική γραμμή του χώρου μας, σωματικού, συναισθηματικού και διανοητικού, καθώς μας προστατεύουν από τη χειραγώγηση, τον έλεγχο και την εκμετάλλευση από τους γύρω μας, έτσι ώστε, να διαφυλάττουμε την ακεραιότητα μας, έχοντας την ευθύνη του εαυτού μας. Μέσα από τα όρια δείχνουμε πως θέλουμε να σχετιζόμαστε με όρους σεβασμού, τόσο ως προς τον εαυτό μας, όσο και ως προς τους άλλους. Όρια είναι οι γραμμές που θέτουμε αναφορικά με το τι μπορούμε να αποδεχθούμε σε σχέση με τις πράξεις και τα λόγια των άλλων ανθρώπων. Είναι ο τρόπος μας να σεβαστούμε τον εαυτό μας και να δείξουμε λεκτικά, αλλά και μέσα από τη γενικότερη στάση μας, ότι κάποιες συμπεριφορές μάς είναι δυσάρεστες και ενοχλητικές.
Η οριοθέτηση του εαυτού μας αλλά και των ανθρώπων του περιβάλλοντός μας δεν είναι πάντα εύκολη υπόθεση. Πρέπει πρώτα, να γνωρίζουμε τις δικές μας ανάγκες, επιθυμίες, αξίες και αδυναμίες. Όταν δεν έχουμε ξεκαθαρίσει μέσα μας αυτά που θέλουμε, αδυνατούμε να βάλουμε σαφείς όρους στους γύρω μας και οδηγούμαστε σε συναισθηματική εξάντληση. Η αυτογνωσία αποτελεί το προσωπικό βαρόμετρο που ορίζει τον τρόπο που συσχετιζόμαστε. Ωστόσο, ο φόβος για την αντιπαράθεση και την απόρριψη αποτρέπει συχνά πολλούς από εμάς να θέσουμε υγιή όρια. Δυσκολευόμαστε να πούμε όχι, νιώθουμε άγχος και ανασφάλεια, καθώς και ένα αίσθημα ενοχής, επειδή δεν επιθυμούμε να πληγώσουμε τους άλλους. Τα αίτια μπορεί να είναι πολλά και να ποικίλλουν. Είναι όμως αναγκαίο να ξεκαθαριστεί ότι «οι άνθρωποι που έχουν υγιείς σχέσεις, είναι εκείνοι που έχουν ιδιαιτέρως σαφή όρια» όπως αναφέρει η ψυχολόγος Brene Brown. Οι δεσμοί μας με άλλους ανθρώπους, που θα αντέξουν στον χρόνο και θα στηρίζονται σε υγιείς και όχι τοξικές σχέσεις, δεν κινδυνεύουν να διαλυθούν, επειδή εμείς θέτουμε όρια. Θα αφήναμε ποτέ την πόρτα του σπιτιού μας ορθάνοιχτη; Η απάντηση είναι προφανής. Συνεπώς, τα υγιή όρια είναι ο φύλακας της ακεραιότητας μας.
Πώς όμως θέτει κανείς υγιή όρια; Για να θεσπίσει κανείς υγιή όρια και να τα επιβάλλει, πρέπει να έρθει σε επαφή με τον αυθεντικό εαυτό του. Η συγκεκριμένη διαδικασία απαιτεί χρόνο και κόπο. «Βάζω όρια φυσικά, ψυχικά, συναισθηματικά» σημαίνει, σέβομαι και αγαπάω τον εαυτό μου, και επιλέγω να μην εξαρτώμαι από τους άλλους για να αυτοπροσδιοριστώ. Όταν αυτά απουσιάζουν, η σωματική και ψυχική μας υγεία απειλείται. Η θέσπιση ορίων χρειάζεται αποφασιστικότητα, τόλμη και εξάσκηση. Απαραίτητο, λοιπόν, είναι να αναρωτηθούμε γιατί μετατρεπόμαστε σε παθητικούς αποδέκτες δυσάρεστων συμπεριφορών και δεν αντιδρούμε, με αποτέλεσμα να μετατρεπόμαστε σε people-pleasers, βάζοντας τις ανάγκες των άλλων πάνω από τις δικές μας.
Υπάρχουν τρόποι που μπορούν να βοηθήσουν, να θέσουμε τα προσωπικά μας όρια με σαφήνεια, σταθερότητα, ηρεμία και σεβασμό, ώστε να αποκτήσουμε περισσότερο έλεγχο στη ζωή μας. Το βιβλίο της «Τέχνης του να λες όχι» χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους για την εξισορρόπηση των αρνητικών αντιδράσεων πάνω στο θέμα που πραγματεύεται, όπως την αναφορά σε κάποια άλλη δεσμευτική υποχρέωση ή την χρήση κάποιας αντιπρότασης, ώστε να μετριάσει τα συναισθήματα που προκαλεί η χρήση του «Όχι». Ωστόσο, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως ο καθένας είναι υπεύθυνος για τα συναισθήματά του, χωρίς να φέρουμε ευθύνη για την αντίδραση του άλλου όταν θέτουμε ένα όριο. Σημαντικό είναι να γίνει μία αρχή, ξεκινώντας να λέμε «όχι» σε μικρά πράγματα, απενοχοποιώντας τον εαυτό μας και αντιμετωπίζοντας χειριστικές συμπεριφορές, χωρίς την ανάγκη να δικαιολογηθούμε. Μέσω της οριοθέτησης κερδίζεις την αυτοεκτίμησή σου, δεν υποκύπτεις σε συναισθηματικούς εκβιασμούς και διατηρείς την ισορροπία ανάμεσα στη φροντίδα του εαυτού σου και τη διαθεσιμότητά σου απέναντι στους άλλους. Για να είμαστε σε θέση να ορίσουμε αποτελεσματικά όρια, χρειάζεται εκπαίδευση, θα πρέπει να μάθουμε από την αρχή ορισμένες έννοιες και δεξιότητες. Η αυτεπίγνωση και η εκμάθηση της δυναμικής μας είναι τα πρώτα βήματα. Ο καθορισμός ορίων δεν είναι μια πράξη εγωιστική. Είναι ένδειξη αγάπης και σεβασμού προς τον εαυτό μας. Κάθε φορά που λέμε «όχι» σε κάτι, λέμε «ναι» στον εαυτό μας. Η γραμμή που διαχωρίζει το να είσαι χρήσιμος από το να σε χρησιμοποιούν είναι λεπτή.
Υγιή όρια δεν σημαίνει να λέμε αδιάλλακτα «όχι» σε όλα. Σημαίνει να είμαστε ευέλικτοι. Υγιή όρια είναι τα ελαστικά, εύκαμπτα όρια που προστατεύουν τον εαυτό μας και τις σχέσεις μας. Τα άκαμπτα όρια μας απομακρύνουν από τους γύρω μας. Χρειάζεται να δούμε πού όντως αξίζει να δώσουμε την προσωπική μας ενέργεια, διατηρώντας παραλλήλως την ψυχική μας ακεραιότητα. Υπάρχουν όμως κάποιες συμπεριφορές οι οποίες, ενώ δείχνουν ότι οριοθετούν τους γύρω μας, στην πραγματικότητα πληγώνουν και καταστρέφουν τις σχέσεις μας. Τέτοιες πρακτικές είναι οι απειλές, ο χειρισμός, η απομόνωση, η σιωπή, η επιθετικότητα και η τιμωρία. Τα όρια είναι διαρκώς εξελισσόμενα, αφού αλλάζουμε εμείς, οι άλλοι και οι σχέσεις μας. Από εμάς εξαρτάται να μην είναι τόσο άκαμπτα που να μας εγκλωβίζουν. Τα όρια δεν δείχνουν δογματικότητα. Τα προσωπικά όρια μας υποδεικνύουν πού τελειώνει ο δικός μας σωματικός και ψυχικός χώρος και πού αρχίζει του διπλανού.
Φανταστείτε να λέγαμε σε όλα ναι. Ναι σε όλες τις κοινωνικές προσκλήσεις που δεχόμαστε, ναι σε όλες τις επιθυμίες των γύρω μας, ναι σε ό,τι μας ζητήσει ο προϊστάμενός μας, ναι σε όλες τις προσδοκίες που έχουν οι άλλοι για το πώς να ζήσουμε τη ζωή μας. Πόση ενέργεια και χρόνο θα είχαμε για τον εαυτό μας και πώς θα ζούσαμε πραγματικά για τα «θέλω» μας; Εάν δε νοιαστούμε εμείς οι ίδιοι για τον εαυτό μας, δεν μπορούμε να έχουμε αυτή την απαίτηση από κάποιον άλλον. Πρέπει λοιπόν να γνωρίζουμε ότι η αρχή της δημιουργίας ορίων απαιτεί να συστηθούμε ξανά με τον εαυτό μας και να θυμόμαστε ότι «τα όρια μοιάζουν με τις σημαδούρες που υπάρχουν στη θάλασσα. Είναι εκεί για να προστατέψουν τους λουόμενους, αλλά και να εξυπηρετήσουν τα πλεούμενα. Βοηθούν και τις δύο πλευρές να συνυπάρχουν αρμονικά, με ηρεμία, ασφάλεια και σεβασμό».
Ενδεικτικές Πηγές:
- Παναγιώτα Δ. Κυπραίου MSc, ECP, MBPsS – Ψυχοθεραπεύτρια
- Eddins, R. (2016). Keeping Good Boundaries & Getting Your Needs Met. Psych Central. Retrieved on October 1, 2017, from www.psychcentral.com
- ΔΙ.ΚΕ.ΨΥ.
- Βιργινία Γεωργίου, Ψυχοθεραπεύτρια
- Georgie Eddins Ph.D., Clinical Psychologist
- The Art of Saying No, by Damon Zahariades