Loneliness 101
Όλοι ξέρουμε τη μοναξιά. Είτε φίλοι δεν έχουν χρόνο για εμάς, είτε περνάμε χωρισμό, είτε δεν έχουμε έναν άνθρωπο να μιλήσουμε ελεύθερα, είναι ένα συναίσθημα γνώριμο σε όλους μας. Ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε τη μοναξιά είναι ένα παντελώς υποκειμενικό φαινόμενο. Εάν αισθάνεσαι μοναχικός, είσαι μοναχικός.
Ζούμε στην εποχή της διασύνδεσης και παρόλα αυτά αισθανόμαστε πιο απόμακροι από ποτέ. Συγκεκριμένα, επιβαρύνει κυρίως τις νεαρές ηλικίες και μπορεί να αποκτήσει χρόνια μορφή. Έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει δείξει ότι 60% των ατόμων ηλικίας 18-34 ετών αισθάνονται μοναξιά.
Υπάρχει το στερεότυπο ότι μόνο οι κοινωνικά αδέξιοι υποφέρουν από μοναξιά. Στην πραγματικότητα, όσο ευρύς και αν είναι ο κύκλος ενός ατόμου, όσα χρήματα, όση φήμη, όσες κοινωνικές δεξιότητες και να έχει, τίποτα δεν το προστατεύει από τη μοναξιά.
Τι είναι όμως η μοναξιά;
Η μοναξιά είναι κατά βάση συναίσθημα. Όπως υπάρχει η πείνα να προειδοποιεί για τις σωματικές ανάγκες, έτσι υπάρχει και η μοναξιά για τις κοινωνικές. Προέρχεται από τη φύση του ανθρώπου και την ανάγκη επιβίωσης σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Καθώς ο άνθρωπος ξεκίνησε να χτίζει δομές κοινωνίας, η αδυναμία ένταξης σε αυτές σήμαινε κατ’ επέκταση θάνατο. Η φυσική επιλογή εξασφάλισε τη συνεργασία μεταξύ των προγόνων μας, δημιουργώντας έτσι την ανάγκη για κοινωνικές σχέσεις. Ο εγκέφαλός μας καλωδιώθηκε να αναγνωρίζει εκφράσεις του προσώπου και συναισθήματα άλλων με σκοπό να σχηματίζει κοινωνικές σχέσεις. Συνεπώς, προέκυψε αυτός ο “κοινωνικός” πόνος που μεταφράζεται ως μοναξιά. Ένας πόνος με σκοπό να ωθήσει το άτομο που τον αισθάνεται να προσαρμόσει τη συμπεριφορά του. Για αυτό η απόρριψη, και η μοναξιά, πονάει.
Στον σύγχρονο κόσμο, δεν είναι πια ζήτημα ζωής ή θανάτου. Διαφέρει το να είσαι μόνος από το να είσαι μοναχικός. Πλέον, το να είσαι μόνος μπορεί να είναι συνειδητή επιλογή και ο χρόνος αυτός, πέρα από ευχάριστος και “ασφαλής”, να είναι και παραγωγικός. Αντιθέτως, κάποιοι αισθάνονται βαθιά και διαρκή συναισθήματα μοναξιάς ανεξαρτήτως του κοινωνικού τους περίγυρου. Μπορεί να περιβάλλεσαι από φιλικό κόσμο και να αισθάνεσαι μοναχικός αλλά να είσαι πανευτυχής όταν είσαι μόνος.
Η μοναξιά είναι η αναντιστοιχία μεταξύ του ποσού κοινωνικών διασυνδέσεων που έχεις και του ποσού που θέλεις.
Αισθήματα μοναξιάς προκαλούνται ακόμη και ως αποτέλεσμα προβλημάτων ψυχικής υγείας. Παρότι η μοναξιά από μόνη της δεν κατηγοριοποιείται ως πρόβλημα ψυχικής υγείας, είναι οδός προς ανάπτυξη κατάθλιψης, άγχους, χαμηλής αυτοπεποίθησης και αϋπνίας. Συνεπώς δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που δύσκολα σπάει:
Όσο αποφεύγεις την έκθεσή σου σε διάφορους κύκλους ανθρώπων, συνηθίζεις και να ζεις με τον εαυτό σου μακριά από αυτούς. Με τον καιρό, δημιουργείται ένα προσωπικό πλαίσιο μέσα στο οποίο είναι κατοχυρωμένη η ύπαρξη σταθερότητας και συναισθηματικής ασφάλειας. Οτιδήποτε έξω από αυτό είναι πλήρως απρόβλεπτο και προκαλεί σύγχυση και άγχος. Στην προσπάθεια εξασφάλισης της προσωπικής προστασίας και αποφυγής οποιασδήποτε κατάστασης, η οποία μπορεί να σε πληγώσει και να σε κάνει να νιώσεις αμήχανα, κλείνεσαι σε αυτό.
Και ο κύκλος αυτός αναπαράγεται ατέρμονα.
Ποιους μπορεί να αφορά η μοναξιά;
Τους πάντες ανεξαιρέτως. Ωστόσο, ας εστιάσουμε σε ένα συγκεκριμένο υποσύνολο της κοινωνίας.
Πληθώρα πηγών, καθώς και η κοινή λογική, υποστηρίζουν ότι το πανεπιστήμιο και ο εργασιακός τομέας είναι κύριοι παράγοντες στην ανάπτυξη συναισθημάτων μοναξιάς. Φτάνεις να είσαι ενήλικας, καταπιάνεσαι με σχολή, δουλειά, σχέσεις, παιδιά, και σταματάς να αφιερώνεις χρόνο σε διαπροσωπικές σχέσεις. Απλά δεν υπάρχει χρόνος. Το πιο εύκολο πράγμα είναι να θυσιάσεις χρόνο που θα αφιέρωνες σε φίλους, μέχρι να ξυπνήσεις ένα πρωί και να συνειδητοποιήσεις πως αισθάνεσαι απομονωμένος και πως ποθείς κάποια στενότερη σχέση.
Τα “φοιτητικά χρόνια”, τα 18-24 περίπου δηλαδή, είναι η περίοδος ζωής η οποία χαρακτηρίζεται από τις πιο έντονες αλλαγές, μεταβάσεις και φυσικά, τη μεγαλύτερη αστάθεια. Τα πρώτα “μεγάλα” βήματα της ζωής τού – πλέον – ενήλικα ανθρώπου πραγματοποιούνται σε αυτό το διάστημα. Στο τέλος της εφηβείας, εκεί που έχουν σχηματιστεί κάποιες ουσιαστικές φιλίες και επικρατούν σταθερές συνθήκες, ξαφνικά ξεκινάει η φοίτηση ακόμη και η εργασία για κάποιους, συχνά ακόμη και σε άλλη, ξένη πόλη. Συνεπώς γκρεμίζεται κάθε συναίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς.
Έχεις να αντιμετωπίσεις αυτό το νέο ξεκίνημα μόνος σου και αναγκάζεσαι να χτίσεις τη ζωή και την καθημερινότητά σου εκ νέου, σε περιβάλλον από τη φύση του δεν ενθαρρύνει την υγιή δημιουργία σχέσεων. Ο λόγος που βρίσκεσαι εκεί είναι για να παράξεις έργο: είτε αυτό είναι να διαβάσεις, να περάσεις τα μαθήματα και να πάρεις το πτυχίο σου, είτε είναι να ολοκληρώσεις το μερίδιο της εργασίας σου με τον πιο αποτελεσματικό, γρήγορο και λιγότερο κοστοβόρο τρόπο στη δουλειά.
Αισθάνομαι μοναξιά, τι μπορώ να κάνω;
Πάντα το πρώτο βήμα σε οποιοδήποτε πρόβλημα είναι η αναγνώρισή του. Εάν αισθάνεσαι ότι η μοναξιά καταλαμβάνει μεγάλο μέρος των συναισθημάτων σου, πρέπει να αναλύσεις από πού προέρχεται.
Συνήθως πάει κάπως έτσι:
– Αρχικά, συσσωρεύονται αισθήματα αποκλεισμού που οδηγούν σε ένταση και στενοχώρια, τα οποία έπειτα σε αναγκάζουν να εστιάσεις μόνο στα αρνητικά σημεία σε όποια συναναστροφή με άλλους.
– Αυτό μειώνει την αυτοπεποίθησή σου και δημιουργεί δυσάρεστες προκαταλήψεις για μελλοντικές αλληλεπιδράσεις.
– Επομένως, αρχίζεις να αποφεύγεις τον υπόλοιπο κόσμο, πράγμα το οποίο προκαλεί ακόμη περισσότερα αισθήματα αποκλεισμού και συμπληρώνει τον κύκλο.
Κάθε φορά που συμβαίνει αυτό, ο κύκλος γίνεται ολοένα και πιο δύσκολος να σπάσει.
Κάνε μερικές ερωτήσεις στον εαυτό σου:
- Κοιτάζεις αντικειμενικά τις πρόσφατες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις που είχες; Εστιάζεις μήπως μόνο στα αρνητικά;
- Ποιο ήταν το πραγματικό περιεχόμενο της συνομιλίας; Έβαλες αρνητική χροιά στα λόγια του άλλου;
- Έχεις μπει σε μια συζήτηση έχοντας ήδη αποφασίσει την πορεία της; Παραμένεις κλειστός για να αποφύγεις να πληγωθείς;
- Αποφεύγεις κόσμο, συνομιλίες, συγκεντρώσεις; Έχεις αποδεχτεί τη μοίρα της κοινωνικότητάς σου;
Ξέρω, είναι πολλά. Σημαντικό σε όλη αυτή τη διαδικασία είναι να γίνει ομαλά η οποιαδήποτε αλλαγή.
Μια μέθοδος που βοηθάει στην προκειμένη περίπτωση λέγεται “Behavioral Activation”. Είναι σχεδιασμένη με σκοπό να δώσει την ώθηση σε όποιον αισθάνεται μοναξιά ώστε να πιάσει εκ νέου κάποια πράγματα και να μειώσει τον πόνο της μοναξιάς. Παράλληλα, αυτή η μέθοδος έχει αποτελέσματα ακόμη και στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Δουλεύει ως εξής:
- Δημιούργησε μια λίστα από πράγματα που σου άρεσε να κάνεις. Δεν χρειάζεται να εστιάσεις στο αν σου φαίνονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αυτή τη στιγμή. Μπορεί να είναι όσο μικρά ή όσο μεγάλα θέλεις.
- Εκτίμησε την αξία τους με βάση το πόσο εφικτό είναι να τα κάνεις τώρα. Αφότου συμπληρώσεις τη λίστα, ταξινόμησέ τα συγκρίνοντας το ενδιαφέρον σου πάνω σε αυτά και την ευκολία με την οποία θα μπορούσες να τα κάνεις.
- Επίλεξε το πρώτο, και σπάσε το σε μικρότερα κομμάτια. Ανάλυσέ το σε ακόμη πιο μικρά βήματα, μοίρασε το έργο σε περισσότερα σημεία.
- Πράξε! Και κράτα σημειώσεις της προόδου σου. Από εδώ και πέρα είναι θέμα χρόνου να αναπτυχθεί η άνεση και η ευκολία για να ασχοληθείς με ακόμη μεγαλύτερα θέματα. Όσο προχωράς, τόσο πιο ευχάριστες θα είναι οι δραστηριότητες. Με την πάροδο του χρόνου θα αλλάξει η οπτική σου απέναντι σε αυτές τις δραστηριότητες και θα αυξηθεί το κίνητρό σου να συνεχίσεις.
Φυσικά το παραπάνω δεν είναι η μοναδική λύση, ούτε μια μέθοδος που υπόσχεται να λειτουργήσει σε εσένα. Μην διστάσεις να έρθεις σε επαφή με κάποιον ειδικό σε περίπτωση που το βάρος είναι πολύ μεγάλο.
Η μοναξιά είναι συναίσθημα που χαρακτηρίζεται από πόνο που προκαλείται από την αντιληπτή έλλειψη οικειότητας με άλλο κόσμο. Παρότι προκύπτει από διαφορετικούς λόγους και εκδηλώνεται διαφορετικά στον καθένα, ας δοκιμάσουμε όλοι να έρθουμε σε επαφή με κάποιον σήμερα, έστω και αν αισθανόμαστε λίγη μοναξιά. Στείλε ένα μήνυμα σε κάποιον φίλο σου, πάρε τηλέφωνο κάποιον συγγενή σου, κάλεσε για καφέ έναν φίλο από τη δουλειά, είτε, ακόμη, κάνε κάτι που δεν θα έκανες σήμερα από μόνος σου. Εσύ ξέρεις καλύτερα το τι δουλεύει για εσένα. Μπορεί να μην πετύχει, ή να μη πάει όπως το είχες στο μυαλό σου, και αυτό δεν πειράζει, μην το κάνεις με προσδοκίες. Ο σκοπός είναι να ανοιχτείς λίγο, να ασκηθείς σε αυτό όσο μπορείς σήμερα, και αύριο, ποιος ξέρει; Μπορεί να πάει καλά.
Ενδεικτικές Πηγές
- Kurzgesagt-In a Nutshell: Loneliness, διαθέσιμο εδώ
- Loneliness in children and young people in the UK | The Lancet, διαθέσιμο εδώ
- Loneliness and isolation | Lifeline Association, διαθέσιμο εδώ
- The Psychology of Loneliness: Why You’re Lonely and What to Do About It | Nick Wignall, διαθέσιμο εδώ
- Loneliness | Mind Organisation, διαθέσιμο εδώ